Wednesday, 10 July 2013

Mizo hnam rohlu hmunpui


‘Mizo hnam rohlu hmunpui’ ka han ti hluai a, chu hmun chu khawidang mahni lovin kan pi leh pute sulhnu ropui, mak leh langsar tak tak awmna, thlang an lo tlakna leh tun thlenga mizote nunphung leh a hmun thlena min ti hahdam sawng sawng thei, a hlat thu leh ramri bul anih thu rilru atanga paih bo hmak thei khua a ni, chu khua chu he thu ziaktu pian leh seilenna, ‘Mizo Historical Village’ ti a hriat lar, an sawi FARKHAWPUI ngei mai chu a ni a, he hmun ah hian a ni hmeltha hmingthang Lianchia leh lal hmeltha leh ropui tak Lalvunga ten fam an chan, Lasi ten tual an lo chai thin na, Lianchhiari’n laitual a lenna thin, danglamtaka piang Kungawrhi phung ho in an man na hmun, mi rethei tak Fiara’n tui a zawn hmuhna,  damrei hmingthang Thasiama leh zaithiam hmingthang Buizova te tual lo chai thinna khua leh kan pi pu ten an thlah tute ruang an lo zalhna hmun Lamsial puk te chu, he hmun ah ngei hian a ni a awm ni.

Farkawn rama pi leh pute sulhnu hmun pawimawh leh lar zual deuh deuh te chu:-
Fiara Tui: He tui hi Mizorama tui lar ber pawl a ni a, Farkawn khaw tawntirh lama awm ni in, kum 2010 khan Chief Secretary chuan a lung a phum. “the purest summer water on earth” ti a hriat lar a ni. A awmna hmun tak hi rambuai lai sipai map ah hmuh theih in a awm a, Mizoram Gazette leh INTAC Mizoram chapter te pawh in an tarlang bawk.

Tan tlang: He tlang hi Mizorama tlangsang zinga pangana a ni a, a larna erawh hmanlai Lasi te tualchaina hmun a nih vang a ni, Farkawn, Chawngtui leh Vaphai ram inrina ah a awm a ni a, Lasi te lalnu Chawngtinleri chenna a ni.

Lurh tlang: Mizoram tlang sang te zing ah palina a ni a, Farkawn, Khankawn leh Thekte ram inri na a awm a ni. He tlang hi hmanlai kan pi leh pu te chuan ruah sur thu ah pawh thu nei tu ni ah an ngai.

Far Puk: He puk hi hmanlai Sailo lal pahnih te indo laia tawm nana an hman a ni a, puk danglam leh nuam tak a ni a, a hmun hi a nuam in thlasik ah phei chuan rilru a ti hahdam sawng sawng thei.

Lamsial Puk: He puk hi kan pi pu ten ruh tamtak an dah khawmna hmun a ni a, kum 1973 a Mumbai a endik tir a nih hnu chuan kum 1400 bawrvel a mi ni in an sawi a, kan thlah tu te ruh in hlan chhawn ni a rin a ni.

Kungawrhi (hnuhluhna) kua: Kungawrhi hi piang danglam tak a ni a, he puk(kua) ah hian Phung ho in kungawrhi an hnuk lut a, kaw mak tak, a kaw chhung zau thin tak a ni.

Lianchia an zalhna: Lianchia hi a hunlai, Mizote zinga hmeltha sawi hlawh a ni a, hmeichhia reng reng in duhlo an awmlo hial ni a ngaih a ni.

Chhura chi rawtlung.
Fanai silai khawhthlakna.
 Lungleiphawtial.
 Lam thuamthum.
 Darthiangi lung.
 Lalvunga ruang zalhna.

      A chunga kan tarlan tak te hi Farkawn rama kan pi leh pute sulhnu langsar deuh deuh te an ni a, chan chin ngaihnawm tak tak nei ni mahse tarlan sen mai theih a ni si lo, khing bak ah khian hmun nuam tak tak leh nula leh tlangval te tana len leh vahna hmun duhthusam a awm bawk.
Farkawn hi kum 1986 bawr khan Sub-Town ah puan a lo ni tawh a, thingtlang khawlian tak ni in, kumtin in hmun hrang hrang atang pi leh pute sulhnu hmuh tum in mi(Tourist) tam tak an kal thin a, Tourist Lodge tha leh nuam tak, changtlung tak a awm bak ah mikhual kal an tam chang chuan Branch YMA in a lo thleng thin a, YMA Hall ah te riahna tur nuam takin an siamsak thin. Khaw mipuite hian mikhual an duat thiam em em mai a, mi tamtak phei chu an kal kawng (farkawn an pan) ah phunchiar viau thin mahse haw leh hreh em em khawp in he hmun hi nuam an ti in an rilru a hneh thin a ni. Kum tawp lam Thlasik tan chho hi a nawm hun lai a ni a, a hunlaia Tlaizawng, Tlangsam, Chhawkhlei, Nauban leh thing chi hrang hrang Par mawi tak tak te leh Far thing nalh tak tak te, Ram ngaw mit ti hahdam em em mai te leh Sava chi hrang hrang hram ri te chu rilru hah leh mangang te tana beiseina thar siam theitu te zing ami an ni a, zo thlifim kan tih ngeimai kar ah chuan Fiara tui thiang tak mai chu han dawt mahteh, i dam chhung in i theihnghilh lo mai ni lo in, i ngai veng veng thin ngei ang. 
            Khawvel mawina leh khuanu thilsiam te mawi ti a, an lak a luangliam thin i ni emaw, hahchawlhna zawng a beisei i ni emaw, a eng mi pawh ni mahla, he thu beitham tak mai pawh in a  a sawifiah zawh loh khua(farkawn) chu kal la, hmu la, fang la, thu leh hrilhfiahna tam tak pawh hi a tawk mai lo a ni tih leh eng kim mai hian an lo puangchhuak zo tak tak ngailo a ni tih hi a taka hmu tu leh hriatpui tu ni ang che.


 FAR KHAWPUI DING RENG RAWH                                    Phuahtu : Ngurdailova Sailo


Pipi chenna Sakhming thang chuang Far khaw zopui,
Lurhpui hmingthang, Tan khan karah a vul reng e;
Bawlte Lamthai Mual, Lalhniangi nghahna dawnlung leh,
Lamthuamthum phei di chhawlthuaia kan chhaina liai luai.

    Khuanu hualin vul reng rawh aw-Far khaw zopui,
    Zaleng naunawn nuihna tual nuam Far khaw perpui;
    Van hnuai khua vel chhing sang zel la,
    Leng zawngten i zar lo zo ve se;
    Lalngurlianpa Far khawpui ding reng rawh.

Sakruang bualna Chawngaw-sawmfang a tlim del e,
Lungkeiphaw siktui thiang leng ngha nen kan dawn thin;
Pipu sulhnu-Lungkeiphawtial, suihlung tilengtu,
Sakhmingthang Chhura rohlu Chirawtnaten a bawm.

Tan Lasi leh Chawngtinleri dar ang lenna,
Liandang leh Lalvung lal lai an zinna khua lian;
Zohniar kaihluh Kungawrhi thlafam channa kua te,
Lentu thing tin par leh Far, Chhawkhlei an vul chiai e.

Far khaw ram chamdel, aw, FIARATUI thiang luanna,
Pipu Dardawi leh sakruang chamna Lamsialpuk;
Fanai Chengrang Thlauna-Khamrang Tharsa te run nuam,
Far puk run rem murva dungthul Ngurpui an lenna.




Note :  24-29 June 2013 khan Aizawl chhunga College lian zual PUC, HBC, GAC, GZRSC, GANC, GAWC leh TRC zirlaite chuan Farkawn khua leh a chhehvela Pi pu te sulhnu leh hmun hmingthang tak tak te hi a huhova tlawhna hun an hmang a ni

1 comment: